wtorek, 11 czerwca 2019

Stres u psa część 2



         Czy w ogóle pies startujący w jakichkolwiek zawodach sportowych odczuwa nadmierny stres?? Odpowiedź na to pytanie jest trudna. Jak wcześniej wspominałam nie ma takiej dziedziny życia, która nie powodowałaby stresu. Weźmy pod uwagę to co nas najbardziej interesuje czyli zawody dogtrekkingowe. Czy takie zawody są stresujące dla naszego psa? To zależy tylko i wyłącznie od nas. Może to być cudownie spędzony czas z opiekunem oraz innymi psami, po którym nasz pies nie będzie mógł się doczekać kolejnych zawodów. Ale może to być też, kolokwialnie mówiąc, „koszmar”, po którym nasz pies na widok szorek i naszego pasa, będzie chował się w najciemniejszy kąt domu. To zależy jak przygotujemy naszego psa do takiego przedsięwzięcia oraz jak będziemy go traktować już w czasie zawodów. Pies, który nie przeszedł właściwej socjalizacji z innymi psami, ludźmi i generalnie nowymi miejscami, zabrany nagle na zawody, z pewnością będzie przeżywał ogromny stres. Nagle pojawi się tyle nowych bodźców, wyzwań, z którymi pies nie będzie mógł sobie poradzić – dla niego to nie będzie mile spędzony czas.



Jak temu zaradzić? Przede wszystkim musimy dołożyć wszelkich starań, aby nasz pies w okresie szczenięcym nauczył się radzić sobie w nowych sytuacjach. A co jeżeli mamy psa adoptowanego w wieku dorosłym? Cóż, tu musimy zastosować technikę małych kroczków i systematycznie stykać go z nowymi bodźcami i wyzwaniami. Jeżeli pies mimo to będzie czuł się źle w dużej grupie psów i ludzi, należy odpuścić sobie rywalizację i chodzić ze swoim psem na wyprawy indywidualnie. A gdy nasz pies w tłumie czuje się jak przysłowiowa ryba w wodzie, kolejnym naszym krokiem będzie właściwe podejście do samych zawodów. Podstawowa zasada brzmi: „najważniejszy jest pies i jego dobro”. Jeżeli nie będziemy przed nim stawiać zbyt wygórowanych wymagań, zagwarantujemy mu komfort fizyczny i psychiczny, nie będziemy wystawiać go na tzw. stresory fizyczne np. zbyt wysoka temperatura powietrza, nie musimy się przejmować dodatkowym stresem.

Jest tylko jeden czynnik, który wpłynie na każdego psa w sposób negatywny, bez względu na jego wcześniejsze doświadczenia. Co to takiego? ZESTRESOWANY opiekun :-). Nie oszukujmy się. - Nawet, gdy założymy sobie, że start w zawodach to czysty relaks, nie stawiamy na wynik, chcemy miło spędzić czas w gronie ludzi o podobnych zainteresowaniach – i tak pojawi się dreszczyk emocji, tzw. „adrenalina startowa” czy „stres startowy”. Przeżyła to każda osoba stojąc na linii startu. Nagle w żołądku czujemy dziwne mrowienie, zaczynamy kręcić się nerwowo, lekkie drżenie nóg, szybsze bicie serca. I to jest bardzo dobry objaw przygotowuje nasz organizm do tego co go czeka za chwilkę (nasze zmysły są wyostrzone, jesteśmy bardziej skoncentrowani, adrenalina wpływa na przygotowanie naszego ciała do wzmożonego wysiłku). Lecz jednak gdy stres nas sparaliżuje, gdy zamieni się w strach lub gdy przesadzimy z motywacją to okażemy się tzw. „treningowymi mistrzami”. Kto to taki? Zawodnik, który osiąga świetne rezultaty, ale tylko w czasie treningów – na zawodach „pali” się i nic nie osiąga.    


Jak wiadomo, nasze psy świetnie odczytują nasze emocje, więc jeżeli my będziemy się denerwować przed startem to nasz pies też. Jak temu zaradzić?
Jest kilka sposobów na zminimalizowanie naszego stresu – poza znanymi wszystkimi technikami relaksacyjnymi (m.in. techniki oddechowe itp.). Skupienie się na drobiazgach, takich jak przypięcie numeru startowego, kilkukrotny przegląd ekwipunku, poprawienie czapeczki, sprawdzenie osprzętu psa itd. – to wszystko zajmie nasz umysł. Czasem pojawiają się zachowania „obsesyjne” - 5 krotne sprawdzenie sznurowadeł w butach (kto biega na długich dystansach wie, że rozwiązany but na 20 czy 30 km urasta do poważnego problemu, powodującego czasem chęć rozpłakania się). 



Kolejna sprawa (zawsze staram się ją stosować na zawodach biegowych – nie zawsze się udaje – cóż względy dobrego wychowania) to nie wdawanie się w dyskusję z osobami, które wiemy, że są nastawione na osiągnięcie dobrego wyniku. – Powód? Możliwe, że gdy porównamy przygotowanie i możliwości nasze i naszego psa z możliwościami i przygotowaniem deklarowanym przez rozmówcę, wpadniemy w przerażenie (Co ja tu w ogóle robię?), a to prosta droga do zdenerwowania i utraty motywacji. Poza tym skupmy się na sobie i swoim psie – zróbmy rozgrzewkę, postarajmy się, aby pies odpoczywał w zacienionym miejscu, pobawmy się z nim – pełen relaks. Jeżeli mamy problemy ze znalezieniem koncentracji i spokoju załóżmy słuchawki i posłuchajmy swojej ulubionej muzyki – jej rodzaj dobierzmy do tego czy potrzebujemy wyciszenie, czy dodatkowej motywacji do walki. 



Zrelaksowany opiekun to zrelaksowany pies!!



czwartek, 7 marca 2019

Stres u psa, część 1


Szczeniak na "pełnym luzie"


 Pojęcie stres zostało wprowadzone w 1926 roku po raz pierwszy przez Hansa Selye. Według niego: „Stres to nieswoista reakcja organizmu na wymagającą sytuację” oraz „Bez stresu nie byłoby życia.” Przez wiele lat definicje i podejście do stresu ulegały zmianom. Ze względu na różne podejście do tego zagadnienia trudno o jedną jego definicję. W potocznym słownictwie słowo stres jest wielokrotnie używane w sposób niewłaściwy np. mówimy – „weterynarz, samochód, obcy człowiek czy pies, to dla mojego psa ogromny stres”. Ale czy weterynarz to stres? Nie! Jest to czynnik, który powoduje u naszego psa pojawienie się stresu czyli wielu zmian fizycznych i psychicznych, które są reakcją na stresor. Wówczas organizm podejmuje wiele działań mających na celu jak najszybsze przywrócenie równowagi czyli homeostazy. Czyli przykładowy „weterynarz” jest stresorem, a nie stresem. W tym wypadku reakcja organizmu naszego psa to z jednej strony element behawioralny – próby ucieczki, wokalizacja, zapieranie się, czasem zachowania agresywne oraz zmiany fizyczne – drżenie, ślinienie, przyśpieszony oddech, szybsze bicie serca itp.

 
Chyba wpadł na jakiś szalony pomysł.

         Jakie możemy mieć rodzaje stresu? Przede wszystkim stres ostry, krótkotrwały zwany eustresem oraz stres długotrwały, chroniczny zwany dystresem.

Stres ostry (eustres) pojawia się w odpowiedzi na krótkotrwałe działanie stresora, jego przebieg jest zazwyczaj gwałtowny, ale krótkotrwały. Jest to stres adaptacyjny, który mobilizuje organizm do działania i radzenia sobie z zagrożeniem. Ten rodzaj reakcji organizmu nie powoduje negatywnych skutków. W pierwszej chwili po pojawieniu się stresora zostaje aktywowany układ współczulny, który odpowiada za reakcję „walcz albo uciekaj”. Zakończenia nerwowe uwalniają do organizmu adrenalinę i noradrenalinę, które mobilizują organizm do efektywniejszego działania. Wpływają również na uwalnianie glukozy (energia dla organizmu), która dzięki przyśpieszonej akcji serca oraz zwiększonemu ciśnieniu krwi jest lepiej transportowana do mięśni. Z kolei przyśpieszony oddech wpływa na skuteczniejszy transport tlenu do mięśni. W przypadku ostrego stresu zadaniem całego organizmu jest zwiększenie wydolności i skierowanie całej energii do układów i narządów mających na celu przetrwanie (najczęściej są to mięśnie szkieletowe). Z tego względu wstrzymywane są inne procesy nieistotne w danej chwili np. trawienie, regeneracja tkanek, wzrost, rozmnażanie itp. Jeżeli stres jest krótkotrwały i nie trwa dłużej niż kilka minut organizm nie odczuwa jego negatywnych skutków. Po zniknięciu stresora organizm wraca do równowagi, stężenie adrenaliny i noradrenaliny bardzo szybko ulega zmniejszeniu.

         Jednak, gdy działanie stresora zaczyna się przedłużać i mamy do czynienia ze stresem przewlekłym czyli dystresem, uruchomiony zostaje kolejny mechanizm. Tym mechanizmem jest oś HPA (podwzgórze – przysadka – nadnercza), która wytwarza duże ilości glikokortykosteroidów, przede wszystkim kortyzolu. Jego podwyższone stężenie we krwi utrzymuje się nawet kilka dni. Jeżeli sytuacja stresowa powtarza się często lub trwa nieprzerwanie, kolejne wyrzuty kortyzolu pojawiają się w chwili, gdy poprzedni nie został jeszcze usunięty z organizmu. Nasz pies jest cały czas w stanie podwyższonej gotowości do działania, rezerwy organizmu zaczynają się wyczerpywać co skutkuje ograniczeniem niektórych funkcji fizjologicznych. Podwyższony poziom kortyzolu wpływa na zaburzenia w gospodarce białkowej, tłuszczowej, węglowodanowej i wodno - elektrolitowej.

Niewielka ilość stresu jest konieczna aby organizm dobrze funkcjonował i był skłonny do podejmowania właściwych działań. Jeżeli jednak zostanie przekroczony poziom optymalny (na wykresie zaznaczony jako „próg”) efektywność działania zaczyna spadać i pojawia się okres wyczerpania organizmu [Ryc.1.]. W pracy z psami musimy zwracać uwagę aby nasze działania mieściły się w granicach eustresu czyli tzw. stresu korzystnego potrzebnego do normalnego życia.
Wpływ pobudzenia na efektywność działania

Aby można było unikać przewlekłego stresu zarówno w normalnym życiu psa, jak i w czasie zwiększonej aktywności fizycznej musimy wiedzieć co może być przyczyną takiego stanu.



Najczęściej spotykane przyczyny przewlekłego stresu u psów

        

1.   Niewłaściwe traktowanie psa (np. stosowanie wygaszenia pozytywnego, bicie, szarpanie, stosowanie obroży elektrycznych lub kolczatek itp.);

2.   Agresja zarówno ze strony ludzi, jak i innych zwierząt – bezpośrednie zagrożenie;

3.   Agresja w otoczeniu np. częste konflikty w rodzinie;

4.   Ubogie otoczenie, brak bodźców w środowisku;

5.   Brak możliwości realizowania naturalnych potrzeb (np. zbyt mało ruchu lub niedostosowany do potrzeb danego psa, brak możliwości zaspokajania potrzeb fizjologicznych);

6.   Izolacja społeczna (np. izolowanie od innych psów, długie samotne przebywanie w domu lub kojcu itp.);

7.   Czynniki fizyczne (np. nadmierny hałas, bodźce termiczne, ciągłe przebywanie w ciemnościach itp.);

8.   Nadmierna aktywność fizyczna;

9.   Zbyt wysokie wymagania stawiane przed psem zarówno dotyczące sportu, jak i szkolenia;

10.       Niewłaściwe żywienie (np. głód, pragnienie itp.);

11.       Ból fizyczny;

12.        Choroba oraz związane z nią zabiegi;

13.        Brak możliwości wypoczynku;

14.        Zdarzenia traumatyczne (np. wypadek, utrata bliskiej osoby, zaginięcie itp.);

15.        Częste zmiany w otoczeniu (np. przeprowadzki itp.);

16.        Zła komunikacja i nieprzewidywalny opiekun.

Powyżej znajduje się lista najczęściej występujących czynników   wpływających na powstanie stresu przewlekłego u naszych psów. Czcionką pogrubioną zaznaczone są te elementy, na które w większym stopniu narażone mogą być psy uprawiające dogtrekking.

         Ważną kwestią jest rozpoznanie stresu u psa, co w dużej mierze może przyczynić się do jego redukcji lub przynajmniej zmniejszenia jego negatywnego wpływu na psi organizm. Przy obserwacji zachowania psa należy pamiętać, że sygnały, które wysyła nie zawsze są jednoznaczne. Aby właściwie zinterpretować czy dane zachowanie jest objawem stresu, lęku czy jakiegoś innego czynnika musimy brać pod uwagę wiele elementów. Między innymi charakter i temperament naszego psa, kontekst sytuacyjny, wcześniejsze doświadczenia psa, a nawet jego stan zdrowia. To co w jednej sytuacji może świadczyć o stresie, w innym kontekście może oznaczać już coś zupełnie innego. Weźmy pod uwagę np. dyszenie może być objawem stresu, ale również wysiłku fizycznego,  czy reakcją na wysoką temperaturę powietrza – to też objaw wielu chorób np. serca. Należy również zwrócić uwagę na fakt, że rzadko kiedy objawy te występują pojedynczo – zazwyczaj jest to cały zespół objawów.


Oto lista najczęściej występujących sygnałów stresu:

Reakcje behawioralne:

1.   Nadpobudliwość,

2.   Zachowania stereotypowe:

- wylizywanie lub wygryzanie różnych części ciała,

- kręcenie się w kółko np. za własnym ogonem,

- samookaleczenia,

- chodzenie tam i z powrotem,

- tzw. „łapanie much”,

- zastyganie w bezruchu,

- zaburzenia łaknienia (nadmierne objadanie się lub picie dużej ilości wody),

- gryzienie różnych przedmiotów.

3.   Otrzepywanie się jakby pies wyszedł z wody (rozluźnienie mięśni),

4.   Problemy z koncentracją,

5.   Zachowania agresywne,

6.   Wyuczona bezradność,

7.   Zachowania lękowe, ucieczkowe,

8.   Zachowania zastępcze lub przesadzone reakcje,

9.   Wysyłanie tzw. sygnałów uspakajających (oblizywanie się, odwracanie głowy, kładzenie się szczególnie na plecach itp.),

10.               Wokalizacja (szczekanie, wycie, piszczenie),

11.               Zjadanie niejadalnych przedmiotów np. kamieni,

12.               Zaburzenia snu,

13.               Defekacja i urynacja na terenie domu,

14.               Braki posłuszeństwa.

Reakcje fizjologiczne:

1.   Przyśpieszone tętno,

2.   Przyspieszony oddech,

3.   Częste oddawanie moczu,

4.   Pocenie się opuszek łap,

5.   Ślinotok,

6.   Wypadanie sierści, pogorszenie się jakości okrywy włosowej,

7.   Łupież często połączony z intensywnym drapaniem,

8.   Drgawki,

9.   Brak apetytu,

10.               Biegunka,

11.               Nieprzyjemny zapach z pyska oraz całego ciała,

12.               Wysuwanie prącia,

13.               Rozszerzone źrenice.

Nowe szelki niestety nie zyskały aprobaty.




Jak radzić sobie ze stresem u psa

Najlepszym sposobem radzenia sobie ze stresem przewlekłym jest niedopuszczanie do jego powstania. Czyli, generalnie mówiąc, unikamy sytuacji, w których nasz pies byłby narażony w sposób długotrwały na wymienione wcześniej czynniki i sytuacje. Życie uczy nas jednak, że nie zawsze jesteśmy w stanie zapobiegać pewnym sytuacjom - co w takim razie robić jeśli nasz pies jest już mocno zestresowany? Przede wszystkim jak najszybciej ustalić czynnik, który go spowodował i wyeliminować (np. jeżeli ustaliliśmy, że nasz pies reaguje silnym stresem na codzienne zbyt intensywne wycieczki przy rowerze – musimy zapewnić mu odpoczynek, który pozwoli zregenerować organizm zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Kolejnym elementem działania będzie takie dobranie obciążeń treningowych, aby niekorzystny stres nie pojawiał się w życiu naszego psa). Musimy pamiętać, że najefektywniejszy spadek poziomu kortyzolu w organizmie psa ma miejsce w czasie spokojnych, naturalnych aktywności psa. Jakie to aktywności:

- żucie i gryzienie Dzięki tym czynnościom pies rozładowuje napięcie emocjonalne. Żucie i gryzienie jest naturalnym sposobem rozładowania napięcia wynikającego np. z nudy, tęsknoty za opiekunami czy zbyt emocjonującego otoczenia. Pies gryząc koncentruje się w pewien sposób nad „rozwiązaniem problemu” aktywując procesy korowe i pozbywa się niepotrzebnych emocji związanych z układem limbicznym. Dodatkowo w czasie tej czynności wydziela się serotonina mająca wpływ na nastrój, regulację snu i zegara biologicznego. Do tego celu służą zarówno zabawki typu Kong jak i inne gryzaki z prasowanej skóry, wołowe żwacze, penisy wołowe itp. Trzeba pamiętać, że w czasie długotrwałego stresu następuje wyczerpanie wielu istotnych neuroprzekaźników m.in. serotoniny. Dlatego jej uzupełnienie jest bardzo istotne.

- swobodna eksploracja terenu połączona z węszeniem - W czasie takich aktywności pies wycisza się, realizuje swoje naturalne potrzeby, ale bez zbędnego pobudzenia emocjonalnego. Tutaj też mamy do czynienia z aktywizacją kory mózgowej.

- sen – To najważniejszy element! W czasie snu pies regeneruje siły oraz odpoczywa psychicznie. Jerome Siegel z University of California dowiódł, że sen oczyszcza mózg, a dodatkowo w czasie snu uruchamiane są pewne procesy biochemiczne odpowiedzialne za pamięć długotrwałą. Sen wpływa również korzystnie na funkcjonowanie układu odpornościowego. Ważne aby pies miał zapewnione ciche i spokojne miejsce, gdzie znajduje się jego legowisko, ważne jest też aby w czasie snu psu nie przeszkadzać.



Niezalecane są aktywności pobudzające takie jak aportowanie, bieganie za piłką oraz wszelkie aktywności fizyczne, które pobudzają psa i dodatkowo pogłębiają stres.

Co możemy jeszcze zrobić? To wszystko zależy od poziomu stresu jaki przeżywa nasz pies:

- zapewnienie psu spokojnego, przewidywalnego otoczenia;

- masaż relaksacyjny – szczególnie okolice żeber, brzucha, uszy i łapy (jeżeli pies toleruje dotykanie tych części ciała);

- muzyka relaksacyjna lub klasyczna (psy najlepiej reagują na Bacha i Schumanna);

- W sytuacjach skrajnych konieczne jest niekiedy sięgnięcie po środki farmakologiczne, które złagodzą skutki stresu. Ze środków dostępnych bez recepty mamy do wyboru: feromony, suplementy diety zawierające tryptofan, witaminy z grupy B, specjalistyczne karmy (Calm) zawierające L-tryptofan oraz alfa-kazozepinę. W przypadkach bardzo silnego stresu należy skontaktować się z lekarzem weterynarii lub behawiorystą, który oprócz właściwego planu terapii behawioralnej rozważy możliwość zastosowania silniejszych środków farmakologicznych.

niedziela, 9 grudnia 2018

Zapach mroku




Nasza, ludzka, percepcja świata oparta jest na wzroku, który jest najlepiej rozwiniętym zmysłem homo sapiens. Zawsze najpierw na wszystko patrzymy, dopiero potem zaczynamy używać innych zmysłów, gdy zajdzie taka potrzeba lub bodźce są odpowiednio silne. Przeważnie nasze osądy oparte są na wrażeniach wzrokowych, czasem później zmieniamy zdanie, gdy poznamy daną osobę lub sytuacje lepiej, jednak to pierwsze spojrzenie jest kluczowe. W związku z tym chcąc nieco obalić tą teorię pojechaliśmy w nocy do lasu, takiego prawdziwego naturalnego i dzikiego, aby w bardzo ograniczonym stopniu posługiwać się wzrokiem. Chcieliśmy sprawdzić czy możliwe jest sprawne i precyzyjne poruszanie się w takich warunkach, mając do dyspozycji pozostałe zmysły, co prawda już trenowane w podobnych warunkach, ale test to test - latarki zostały w samochodzie. 



W dzień, gdy kierujemy się przede wszystkim wzrokiem, słyszymy oczywiście dźwięki lasu, ale tylko te najgłośniejsze i najbardziej charakterystyczne, tło ucieka. Słyszymy szum gałęzi na wietrze, śpiew ptaków i to właściwie tyle. W nocy gdy brak światła jest wszechogarniający i otacza nas całkowicie, a korony drzew nie dopuszczają nawet blasku księżyca i gwiazd, niejako instynktownie zaczynamy nadstawiać uszu.      
     

A dźwięków w nocnym lesie jest mnogość tak wielka, że chwilami ciężko je wszystkie zidentyfikować. Tu słychać szelest  gryzoni w podszycie, trzask spadającej gałęzi, ostrożne stąpanie sarny czy brzęczenie nocnego owada. Pohukiwanie sowy powoduje zamarcie drobnych zwierząt w bezruchu. Spłoszone ptaki dają znać skąd nadchodzi drapieżnik, uciekający zając tylko to potwierdza, odruchowo zaczynamy stawiać stopy tak by nie złamać nawet najmniejszej, suchej gałązki, to staje się odruchowe nie chcemy nic spłoszyć ale też nie zdradzić swojej pozycji. Las całą dobę do nas "mówi" ale dopiero nocą staje się naprawdę bardzo elokwentny.



Czas dać pole do popisu węchowi, pomocny w ciemności, choć jesteśmy jako gatunek bardzo upośledzeni pod tym względem. Możliwe jest rozwijanie umiejętności rozpoznawania zapachów, ale fizjologii nie przeskoczymy, w porównaniu ze zwierzętami czy owadami, jesteśmy tylko kiepskimi amatorami. Idąc nocą przez las zaczynamy rozpoznawać zapachy wilgotnych ziół czy traw, rozpulchnioną ziemię przez jakieś zwierzę, żywiczny zapach drzew, świeże odchody, wilgoć nadchodzącego deszczu, długo można wymieniać. Czasem jednak coś czujemy ale nie sposób zidentyfikować zapach, coś jest, wiadomo skąd dochodzi, ale nie wiadomo co to jest - jesteśmy bezsilni. Trzeba próbować, wąchać, może kiedyś się uda, przecież trening czyni mistrza. Gdy jesteśmy w takiej sytuacji w towarzystwie psa zwracajmy bacznie uwagę na jego zachowanie, gdzie skierowane są jego nozdrza i uszy. Widzi gorzej niż my więc w tej sytuacji korzysta w pierwszym rzędzie z węchu potem ze słuchu, który jest wielokrotnie lepszy od naszego. Słyszy bowiem dźwięki, o których istnieniu my nie mamy nawet pojęcia. Węch psa to oczywista doskonałość, ale warto powęszyć w tym samym kierunku, oczywiście gdy łapie górny wiatr, chodzenia z nosem przy ziemi nie polecam.




Gdy wzrok przyzwyczaił się do panującego głębokiego mroku, z wykorzystaniem słuchu i węchu, zaczęliśmy sie całkiem sprawnie przemieszczać po lesie. Instynktownie stawia się stopy ostrożnie aby nie złamać nawet najmniejszej gałązki, nie spłoszyć ptaka, nie przestraszyć sarny. Stajemy się częścią tego niesamowitego i zarazem tajemniczego świata, chcemy stać się niewidzialni tak jak mieszkańcy lasu, być tam ale tak by nikt o tym nie miał pojęcia. Za każdym razem to ciekawe doświadczenie, choć nie był to nasz debiut, ale za każdym razem zdobywa się nowe doświadczenia, gdyż las nigdy nie jest taki sam, żyje więc się zmienia.



Pozostaje jeszcze zmysł dotyku, ale ten jest mało wykorzystywany, chyba że weźmiemy drzewo w objęcia lub wejdziemy w bliski kontakt z podłożem. Z doświadczenia powiem, że lepiej unikać takich sytuacji, ponieważ nie są bolesne ale na pewno poniżające.

Zostawiliśmy latarki w samochodzie, ale początkujący powinni mieć je w kieszeni, tak na wszelki wypadek lub zaczynać w zimie kiedy leży śnieg i jest dużo jaśniej, a dodatkowo drzewa bez liści nie tworzą gęstego baldachimu. 



Jeśli chodzi o współudział psa w takim przedsięwzięciu, to oczywiście należy go do takich sytuacji przygotować małymi krokami. Większość psów na początku będzie się bać ale się nauczy, inne nigdy się nie przyzwyczają i nie można ich do tego zmuszać. Komfort psa jest najważniejszy. Te które mają tego typu działania we krwi będą chodziły z nami chętnie i czerpały dużą przyjemność z obcowania z nocnym lasem.


środa, 31 października 2018

Zastygli w czasie



Tereny nieistniejących wsi

Chciałbym przybliżyć trochę Beskid Niski, tym którzy nie są tam częstymi gośćmi, a ponieważ zbliża się 1 listopad, więc może od strony związanej z tym świętem. Chodzi konkretnie o niszczejące cmentarze, których w tym rejonie nie brakuje. W każdej wsi znajdował się cmentarz, a ponieważ wiele z nich zostało wysiedlonych pozostały po ich mieszkańcach wyłącznie mogiły. Domy i cerkwie zostały, albo spalone, czy to przez wojsko czy przez UPA lub nawet przez samych wysiedlanych, lub rozmontowywane przez władze w celu pozyskania materiału budowlanego i zlikwidowanie bazy dla nacjonalistów ukraińskich. W ocalałych domostwach zamieszkiwali nowi lokatorzy lub pozostali ci, którym udało się uniknąć przesiedlenia, przynajmniej na jakiś czas, albo udało się jakimś cudem powrócić. Jednak wiele wsi zniknęło bezpowrotnie, pozostały po nich kapliczki, przydrożne krzyże i właśnie cmentarze. Pozostałości po dawnych mieszkańcach można jeszcze wypatrzeć, nie wszystko pochłonęła przyroda, ale najtrwalszym śladem są opuszczone cmentarze. Niektóre zniknęły celowo zniszczone w latach 50-tych podczas likwidowania śladów ludności pochodzenia ukraińskiego, przez ówczesne władze. 
Stary grób jednego z mieszkańców Zdyni

Na szczęście większość ocalała, w różnej kondycji, dając świadectwo zarówno o obecności Łemków, jak i o tamtych niechlubnych wydarzeniach. Cmentarze te robią duże wrażenie ale i potrafią zaskoczyć, gdy na pustkowiu znajdziemy zniszczone, pokryte roślinnością, a czasem już wręcz lasem, krzyże, nagrobki czy ślady po ziemnych mogiłach. Nagrobki, pomniki i krzyże są już w większości mocno zniszczone, te wykonane z żelaza skorodowały, a piaskowiec też nie jest trwałym materiałem. W rzeźbieniu w piaskowcu specjalizowali się kamieniarze z Małastowa i Bartnego, jednak na takie luksusy mogli sobie pozwolić tylko nieliczni, zamożni Łemkowie. Wiele grobów nosi ślady działalności złomiarzy lub złodziei dzieł sztuki, którzy kradną części lub całe figurki, krzyże czy inne elementy nadające się na sprzedaż. Kto kupuje przedmiot pochodzący z cmentarza i jeszcze stawia to w domu?
Pozostałości cmentarza


Zdjęcie przedstawia jedną z ładniejszych figur, która ocalała dlatego iż jest pęknięta lub pękła w czasie próby wyjęcia z nagrobka, co jest chyba bardziej prawdopodobne.
Popękana porcelanowa figura


Teren po nieistniejącej wsi, cerkwisko i zniszczony wiejski cmentarz będziemy zwiedzali w czasie naszego spotkania dogtrekkingowego w maju przyszłego roku.

Kolejne ciekawe cmentarze, to pochodzące z okresu Wielkiej Wojny, a konkretnie z 1915 roku, kiedy w Beskidzie Niskim miała miejsce Bitwa Gorlicka. Te które położone są przy cmentarzach we wsiach czy przy drogach, to zwykłe wojskowe kwatery czy nekropolie.
Szczątki wieży przed remontem

Szczególnie interesujące i pod pewnym względem wyjątkowe są te położone na górskich szczytach, obecnie porośniętych gęstym lasem. Kilka lat temu rozpoczęto remont cmentarza nr 51 na Rotundzie, który był w bardzo złym stanie, a został ukończony w ubiegłym roku staraniem SKPB w Warszawie, które powołało stowarzyszenie i pozyskało fundusze z Austriackiego Czerwonego Krzyża. Teraz nekropolia wygląda okazale, schludnie i godnie, to w końcu miejsce pochówku a nie śmietnik. Na jednej z wież znajduje się inskrypcja w języku niemieckim autorstwa Hansa Hauptmanna, o treści :

Nie płaczcie, że leżymy tak z dala od ludzi,
A burze już nam nieraz we znaki się dały –
Wszak słońce co dzień rano tu nas wcześniej budzi
I wcześniej okrywa purpurą swej chwały.
Groby na Rotundzie
Wieże po remoncie na Rotundzie

Drugi podobny położony jest niedaleko na Beskidku to cmentarz nr 46, którego restauracja rozpoczęła się niedawno - odbudowano jedną z wież, na której znajduje się równie poruszająca inskrypcja:

Tu, wśród ciemnych lasów, ziół pachnących i gór błyszczących w dali.

Dzielni żołnierze pokonawszy wroga na spoczynek się udali.
Beskidek
Beskidek

Rotundę odwiedzimy również podczas spotkania w maju 2019 roku.

Te wzgórza były tylko kropką na mapach sztabowych, a pochłonęły tylu młodych ludzi z różnych krajów, są tam pochowani: Czesi, Austriacy, Niemcy, Węgrzy, Polacy, Słowacy, Żydzi i oczywiście Rosjanie. W tamtych, trudnych czasach, było takie zapotrzebowanie na budowę nekropolii wojskowych, że C.K. armia posiadała Oddział Grobów Wojennych C.K. Komendantury Wojskowej w Krakowie. Projektantem cmentarzy w Beskidzie Niskim jest Dušan Jurkovič, architekt pochodzący ze Słowacji. Prawie przy każdym wiejskim cmentarzu znajduje się kwatera wojskowa z 1915 roku. Bitwa Gorlicka była bardzo krwawa, gdyż pochłonęła  po obu stronach konfliktu blisko 200 tysięcy żołnierzy. 
Inskrypcja na cmentarzu na Beskidku


            Zachęcam do odwiedzenia któregoś z nich i zapalić znicz lub świeczkę na jednym z grobów. Naprawdę warto pamiętać o ludziach, którzy zginęli w Wielkiej Wojnie, a których już nikt nie odwiedza.
Kapliczka w Radocynie

czwartek, 18 października 2018

Babski dogtrekking :-)


       Góry, dzika nieujarzmiona przyroda, przeprawianie się przez rwące strumienie, ciemne lasy, a może głębokie śnieżne zaspy... Przygody, mocne wrażenia gdy nagle musisz uciekać przed... niedźwiedziem - mieszanka strachu i euforii. A może skrajne zmęczenie, gdy na 50 czy 60 kilometrze biegu masz wrażenie, że za chwilkę umrzesz i obiecujesz sobie "nigdy więcej" - a potem po przekroczeniu linii mety planujesz kolejny start - może dłuższa trasa, a może trudniejsza??? 
Biegi górskie, skitury, wędrówki górskie, dogtrekking, canicross, bushcraft to mój świat od wielu lat - uwielbiam przekraczać kolejne granice. I ciągle od swoich koleżanek słyszę jedno i to samo: "ja bym nie dała rady", "to kobieta może przebiec ultramaraton?", "ale przecież tam są sami mężczyźni", "poszłabym w góry ale nie nadążam za moim partnerem/mężem/narzeczonym/synem - niepotrzebne skreślić", "na pewno będę ostatnia i wszyscy będą się ze mnie śmiać", "mam tłuszcz na brzuchu i cellulit na udach jak ja się ubiorę w ten strój biegowy", "matce to nie wypada", "ja to bym się bała" itp. I tak powodów dla których na prawdę w "górach" czy na zawodach biegowych jest bardzo mało kobiet jest sporo. Ale większość tych ograniczeń, o których mówią mi moje koleżanki czy klientki tkwią tylko w naszych kobiecych głowach. To strach między innymi przed przekroczeniem granicy własnych możliwości czy wytrzymałości - czasem wyjście poza strefę komfortu, którą często wyznaczają nam nasze przyzwyczajenia i niechęć do zmian dotychczasowej rutyny. 


Niektóre z tych obaw są bardziej uzasadnione od innych np. niechęć przed chodzeniem w góry z osobą, która porusza się po górach dużo szybciej i pewniej niż my i np. jeszcze dodatkowo ciągle robi nam o to wymówki. Taki układ może skutecznie zniechęcić do kolejnych wypraw. Obawa przed np. napadem czy zaczepkami szczególnie, gdy kobieta wybiera się samotnie (choć w ogóle nie poleca się chodzenia po górach w pojedynkę szczególnie w trudnym terenie lub w zimie). Innym powodem tego lęku mogą być dzikie zwierzęta, gwałtowne załamanie pogody, uraz czy choroba na szlaku, zagubienie czy inne nieprzewidziane wypadki. Jak mawiał dziadek mojej przyjaciółki "była przygoda - świetnie, dobrze się  skończyła jeszcze lepiej" - tak samo ma być z naszymi górskimi aktywnościami - dreszczyk emocji fajna sprawa, ale zdrowy rozsądek to pierwsza "rzecz" jaką pakujemy do naszego plecaka przed wyjściem w góry. Niestety o ile my kobiety nie mamy się czego obawiać w trakcie nawet najtrudniejszych zawodów - tak samotne wyprawy w góry czy to w ciepłej czy zimnej porze roku to proszenie się o kłopoty. Niestety brak partnera czy partnerki do wspólnych wypadów często staje się nieprzekraczalną barierą . 




            Jako behawiorysta i szkoleniowiec  często wykorzystuje dogtrekking czy canicross jako element terapii. Szczególnie sprawdza się przy nauce komunikacji, poprawie relacji czy nawiązywaniu więzi między psem i opiekunem. Jest to też świetna aktywność dla psów nadaktywnych, które przy innych zajęciach np. aportowaniu bardzo szybko ulegają silnemu pobudzeniu.  Jednak często opiekunki twierdzą, że chętnie poszłyby z psem w góry, marzyły o tym ale... właśnie strach przed samotną wyprawą, niechęć ich partnerów życiowych do aktywności czy ich większe doświadczenie górskie powodują, że rezygnują ze swoich marzeń.  




I tak sobie myślałam i myślałam i sama postanowiłam znów przekroczyć granicę i... zorganizować Pierwszy Babski Dogtrekking w Beskidzie Niskim. Nie zawody tylko spotkanie, "warsztaty" dla kobiet, które chcą rozpocząć swoją przygodę z tym cudownym typem turystyki lub mają już doświadczenie ale nie mają z kim wybrać się w góry lub chcą zrobić to z innymi kobietami o tej samej pasji. Wkrótce na FB https://www.facebook.com/magda.malec.39 oraz naszej stronie http://www.canislandia.net/  więcej szczegółów na temat wydarzenia.